Abo Igala
Ichi Igala chi ichi ka ẹfi ami ichi ki di ọjanẹ Kogi State Nigeria. Lokoja ki dẹ Kogi state chi ugwẹta Nigeria igbẹlẹ. Ẹnẹ ki chi agboji Nigeria ẹgba’lẹ ma dọ Lord Lugard chi Lokoja i dọ’dọ. Ẹfụ ẹwọ ki chi ugwẹta abọ Igala chakadu chi Idah local government area ojanẹ Kogi state. Abọ Igala chi Kogi ma jọ wẹwẹ.[1] Ami local government ki abo Igala dọ’dọ chi Idah, Igalamela/Odolu, Ajaka, Ofu, Olamaboro, Dekina, Ankpa, Omala, Lokoja, Ibaji.[2]
Ichọlọ
[nwọ́che | nwó étéwn che]Onu ki chi agbọji anẹ Igala chakadu chi Attah ma dọ. Efu ama Attah chakadu ku ma jofẹ lale i, Atta Ayegba Oma Idoko kpai Atta Ameh Oboni amonẹ a chọ’kpọ tụle.[3] Atta Ayegba Oma Idoko fi ọma Ufedo ñwu ji udeju tudeju todu ki abọ Igala kuma nẹkẹ di ụja ogwu jẹ iko ki abọ Jukun aju ma uja. Atta Ameh Oboni nụgọ mi ọla ñwu du kpa alụ kụ ma ka nwụ ki mi ọtañ’jia ñwụ gwọ ki di ọji ka’da’ne ki gwi Queen Elizabeth.[4]
Idakwo Micheal Ameh II mudi Attah ẹkẹ ogwu ñyọwọ mebie alu ki Attah Alhaji Aliyu Obaje kwu efu ọdọ 2012.[5][6] Iko uja ogwu abo Igala ma di ina ñwu ọlama todu ku ma neke na mọla ma i muda gbeju daba lẹ abajọi geñ.[3]
Ọda Igala chẹ ka kini, ch’ẹwñ ki ma tẹnẹ chi Attah titọ, ami akwọra unyi ajofe mẹlẹ a’chi atta dogo, akwọra unyi le chi ( Aj’Ameacho, Aj’Aku, Aj’Akogu and Aj’Ocholi) abo ma du ọwọ tọ chi ami ajọfẹ Igalamela ma di onẹ jọfẹ.[7][8] Ami Onu Ku ma du Attah jọfẹ anẹ Igalamela chi onẹ mẹla ma che (Etemahi Igalamela, Agbenyo, Onubiogbo, Onede, Aleji, Okweje, Achadu Kekele Ukwaja, Ananya Ata, Achanya Ata) Etemahi Igalamela chi agboji ma chakadu.[9][10] Chẹ’nwu ku ma fi Attah chi, ka ki ma mi ọdụ nwu du ñwi Achadu oko-ata, ki neke dọ du lẹ ñwi Governmenti Kogi State ku ma du ọwọ tọ.
Ọdụ amọ’ọnẹ ọgbọgaga ọjané Igala
[nwọ́che | nwó étéwn che]- Abubakar Audu[11]
- Aliyu Obaje[12]
- Emmanuel Dangana Ocheja
- Prof. Gabriel Oyibo
- Prof. Francis Suleiman Idachaba
- Evang. Sunday Oguche
- Dr. Hassan Achimugu
- Arome Osayi
- Gideon Odoma
- Theophilus Sunday
- Abigail Omonu
- Dr. Ibrahim Wada
- Ogwu James Onoja
- Praiz
- Jeremiah Attaochu
- Lucy Jumeyi Ogbadu
- Joseph Benjamin
- Ibrahim Idris
- Idris Wada
- Stephen Makoji Achema
- Edward David Onoja
References
[nwọ́che | nwó étéwn che]- ↑ https://www.readcube.com/articles/10.4314%2Fog.v10i1.7
- ↑ https://academic.oup.com/mississippi-scholarship-online/book/22493/chapter/182800290
- ↑ 3.0 3.1 Abdullahi, Attah (2001). "Igala History and Culture". Igala Language Studies: 241.
- ↑ https://www.readcube.com/articles/10.4314%2Fog.v10i1.7
- ↑ Igala Kingdom Gets New Attah. Information Nigeria.
- ↑ Boston, J. (1967). "Igala Political Organisation" African Notes 4.2
- ↑ https://kogireports.com/the-making-of-next-attah-igala-the-twist-and-need-for-legal-guidance/
- ↑ http://sgojahds.com/index.php/SGOJAHDS/article/view/264
- ↑ https://www.ajol.info/index.php/ijah/article/view/124702
- ↑ https://thenigerianpost.com.ng/ojuju-amomane-igala-kingdom-throws-its-weight-behind-igala-mela-king-makers-achadu-igala-in-selection-of-new-attah-of-igala/
- ↑ "'My father's death altered Kogi politics' | The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News — Politics — The Guardian Nigeria News – Nigeria and World News". guardian.ng (in American English). 27 November 2018. Retrieved 2021-07-08.
- ↑ "Attah Igala, Aliyu Obaje dies at 102 | Premium Times Nigeria" (in British English). 2012-07-17. Retrieved 2021-07-08.